Azeri dilinin kökenine ve geçmişte kaybolan bazı Azeri dili torunlarına yer vereceğimiz bu yazımızda, Azer’nin farklı lehçelerine ve ayrıca Azerilerce konuşulan farklı dillerin varlığına deyineceğiz.
Azerbaycan oldukça zengin kültürel mirasa sahip bir ülkedir. Azerbaycan’daki insan yerleşim tarihçesi Taş Devrine kadar uzanmaktadır, bu bilginin kaynağına Azıh Mağarası isimli yerde rastlanmıştır. Bilindiği gibi, Azerbaycan dili Türkçe kökenli bir dildir. Daha doğrusu, Türkçe, Türkmence, Kaşkayca gibi dilleri de içeren Oğuz grubuna aittir. İkincisi, Azeri dili İran’da, sayısı neredeyse 800 bini aşan iran’lı tarafından konuşuluyor. Yerli halk, 20 yüzyılın başlarında Osmanlı’nın ülkeye girmesinden sonra Türkçeye çok yakın olan dili konuşmaya başladı. Ayrıca Türk’ler kültürlerini ve genetiklerini de beraberinde getirdiler.
Azerbaycan’ın Yerli Halkı Hangi Dili Konuşuyordu?
Asıl Azeri dili o günlerde tüm Azerbaycan’da konuşulurdu. Bugün asıl Azeri dilini gerçekte konuşanı bulmak oldukça zordur, çünkü konuşulan dil neredeyse Türkçe diline çok yakın. Azerice, Hint-Avrupa dil ailesinin İran grubuna aitti. Burada gerçek Azeri dilinin Atropatena topraklarında — yani Güney (İran) Azerbaycan topraklarında yaygın olduğu belirtilmelidir. Bugün hâlâ çok sayıda Türkçe konuşan Azeri bulunmaktadır.
Buna ek olarak Azerice, bugün İrani bir halk olan Talış halkının yaşadığı Azerbaycan’ın güneyinde yaygındır. Azerice’nin MS 17.yüzyılda da var olduğu, ancak Azeri’nin yavaş yavaş Türk Dili tarafından yer değiştirdiği düşünülmektedir. Azeri dilinin, birbirinden oldukça farklı birkaç farklı lehçesi de vardı.
Şu anda Azeri dilinin kökünden olan birkaç dil var. İlkini zaten yukarıda belirtmiştik – bu Talış dili. Bu dili çeşitli tahminlere göre yaklaşık 1 milyon kişi konuşmakta. Bunların birçoğu iki farklı dil kullanmaktadır: Bazıları ayrıca Azerice ve bazıları da Farsça (İran’da yaşayanlar) konuşmaktadır.
Tati Dili
İran topraklarında olan bazı etnik gruplar ise, Tati dili konuşuyorlar. Bu dil aynı zamanda Azerice neslinden gelen bir İran dilidir. Rus Dağıstan’lıları tarafından konuşulan Tati dili ile karıştırılmamalıdır (Tarihsel olarak akraba olsalar bile). Tati dili İran’ın yaklaşık 200 bine yakın köyü tarafından konuşulmaktadır.
Bunlardailginizi çekebilir
Kaybolan “Kilite” Dili
Dilbilimciler, Nahçıvan topraklarında bir zamanlar Azeri soyundan gelen başka bir İran dili buldular. 20 yüzyılın başına kadar buradaki halk, iletişim kurmak için bu dili kullanan Kilit köyünün adıyla da özdeşleştirilen Kilite dilini buldular. Ne yazık ki, şu anda bu dil tamamen kaybolmuş, çünkü hiç kimse konuşmuyor, herkes Azerice’ye geçti.
Bazı bilimadamları, Zazaca dilini Azeri dilinin torunlarına atfediyorlar. Zazaca dili şu anda Türk azınlığı olan Zazaki halkı tarafından konuşuluyor. Doğu Türkiye topraklarında, sözde Ermeni yaylalarında yaşıyorlar. Aynı zamanda, başka bir hipotez daha popüler durumda – Zazaca Azeri ile ilişkilidir, ancak doğrudan Azeri soyundan gelen bir değildir değildir.
Buna karşılık, eski Azeri dilinin, mevcut İran ve Azerbaycan topraklarında bulunan bir devlet olan eski Midyan kavminin konuştuğu Midyan diline kadar uzanır.
“Simyacıların” Modern Bilimin Gerçeğe Dönüştürdüğü Hayalleri isimli yazımızı da keyfile okuya bilirsiniz.
